Αναδιάρθρωση των ΑΕΙ (Πανεπιστήμια και ΤΕΙ)

Του Νικήτα Χιωτίνη*

Μετά τις τελευταίες ενέργειες από πλευράς Υπουργείου Παιδείας –σχέδιο για νέο Νόμο των ΑΕΙ και «Επιτροπή Διαλόγου»- επιτρέψτε μας να επανέλθουμε στα ζητήματα αυτά, θεωρώντας πως η Παιδεία στη χώρα μας  «δεν ξέρει πού πατά και που πηγαίνει» (δανειζόμενοι στίχο του Σαββόπουλου).

Πρώτα  απ’ όλα αυτή η περίφημη «Επιτροπή Διαλόγου»

Σε πρόσφατο κείμενό μας στο φιλόξενο ΠΟΝΤΙΚΙ [i] είχαμε επισημάνει πως ο σχεδιασμός της Παιδείας και των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (σχεδιασμός του γνωστικού τους αντικειμένου, του αριθμού των φοιτητών, άρα και αποφοίτων, ο τόπος τους και ο τρόπος τους)  δεν είναι ζήτημα μόνο καθηγητών. Η Παιδεία αφορά στον τρόπο ανάπτυξης της κοινωνίας και του κράτους , με τον όρο «ανάπτυξη» να εμπεριέχει την οικονομική, πολιτιστική και ευρύτερα κοινωνική ανάπτυξη.

Έτσι, ο σχεδιασμός της θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του, ταυτόχρονα, τις σημερινές πραγματικότητες στη χώρα μας, τις εξελίξεις των επιστημών στο ολοένα και περισσότερο παγκοσμιοποιούμενο περιβάλλον, αλλά και τους κοινωνικούς συλλογικούς στόχους και όνειρα, ιδιαίτερα στη σημερινή κρίση, κρίση πολυεπίπεδη  και κρίση που δεν δείχνει να είναι πρόσκαιρη.

Αυτή η Παιδεία λοιπόν δεν μπορεί να σχεδιάζεται μόνο από συζητήσεις μεταξύ καθηγητών, μάλιστα μεταξύ καθηγητών αυθαίρετα επιλεγμένων από το αρμόδιο υπουργείο (λέγοντας αυθαίρετα, εννοούμε χωρίς να αιτιολογείται η επιλογή τους: αυτό σημαίνει, επί πλέον, παντελή έλλειψη έστω και προσχήματος δεοντολογικής συμπεριφοράς, δημοκρατικής συνείδησης αλλά και επιστημονικής επάρκειας).

Εν πάσει περιπτώσει, ας έλθουμε στο νέο νομοσχέδιο περί ΑΕΙ –δηλαδή Πανεπιστημίων και ΤΕΙ- αλλά και στο γνωσιολογικό τους περιεχόμενο, στον τόπο και στον τρόπο δραστηριότητάς τους. Με θλίψη εικάζουμε –«ο κόσμος τόχει τούμπανο…»- πως ετοιμάζεται ένα νέο «σχέδιο Αθηνά», όπως ακριβώς και με τον περασμένο αυθαίρετο τρόπο διακυβέρνησης της χώρας, όπου η Πολιτεία δημιουργεί, συγχωνεύει και χωροθετεί εκπαιδευτικά Ιδρύματα κατά το δοκούν, χωρίς δηλαδή να εξηγεί το πώς προέβη σε αυτές τις αποφάσεις, προφανώς και χωρίς η ίδια να το πολυκαταλαβαίνει.

Αυτό δηλαδή που έκαναν όλοι οι μέχρι σήμερα αυθαίρετοι: Χωρίς να ρωτήσουν κανένα πραγματικά εμπλεκόμενο. Οι δε πραγματικά εμπλεκόμενοι στην υπόθεση των ΑΕΙ και των λοιπών εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, δεν είναι οι καθηγητές τους, είναι τα όνειρα των νέων που θέλουν να βρούν δουλειά μόλις αποφοιτήσουν και η χώρα που (πρέπει να) επιδιώκει την ανάπτυξή της -ανάπτυξη υπό την ευρύτερη έννοια του όρου, όπως προαναφέραμε [ii].

Η γνώμη των εκάστοτε υπουργών, αναπληρωτών και γραμματέων, δεν πρέπει να είναι αυτή που θα καθορίζει τα πράγματα. Η κυβέρνηση πρέπει να λάβει σοβαρά υπ’ όψη της τις ανάγκες της χώρας και τις συνακόλουθες ανάγκες εκπαίδευσης των νέων της. Ακόμα, ίσως κυρίως, τις ανάγκες των Περιφερειών της, προς ενίσχυση των παραγωγικών εξειδικεύσεών τους (πάλι υπό την ευρύτερη έννοια του όρου «παραγωγικών»), αντί να ωθεί τους νέους σε Εκπαιδευτικά Ιδρύματα ανά την επικράτεια, για να πάρουν πτυχία άχρηστα και γι’ αυτούς και για τη χώρα. Εκπαιδευτικά Ιδρύματα που πληρώνουν οι Έλληνες φορολογούμενοι χωρίς να προσμένουν τίποτα από αυτά.

Η Ευρώπη σήμερα μεταλλάσσεται από Ευρώπη εθνών-κρατών σε Ευρώπη Περιφερειών και στοχεύει στην Περιφερειακή ανάπτυξη ή αν θέλετε στην «πάση δυνάμει» εδαφική και κοινωνική ανάπτυξή της. Εμείς ανοήτως εμμένουμε στην Αθηνοκεντρική εικόνα της χώρας, άλλωστε και αυτήν με λάθος τρόπο.

Είναι αδήριτος ανάγκη να επανεξετάσουμε το είδος και τον αριθμό των αποφοίτων όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης που χρειαζόμαστε ως χώρα. Βρισκόμαστε σε εποχή κατακλυσμιαίας εξέλιξης των επιστημών, της θεωρίας και της πρακτικής και εμμένουμε σε σχήματα του απώτερου παρελθόντος. Πολύ ψυχρό παράδειγμα: πληρώνουμε πανάκριβα σπουδές γιατρών, με χρήματα που θα διοχετεύονταν σε άλλες παραγωγικές δραστηριότητες, καθώς και σε σπουδές, αλλά και έρευνες, που έχουμε πραγματικά ανάγκη, ενώ οι απόφοιτοι γιατροί –συχνά από εύπορες οικογένειες που πλήρωσαν πανάκριβα ιδιαίτερα μαθήματα- μη μπορώντας να απορροφηθούν από την εγχώρια αγορά, πηγαίνουν να εργαστούν στη Γερμανία, στην Αγγλία ή στις ΗΠΑ– και όλες οι εφημερίδες εκθειάζουν τη σταδιοδρομία τους στο εξωτερικό.

Η Κα Μέρκελ το δήλωσε άλλωστε: δεν αυξάνουμε τον αριθμό γιατρών των Πανεπιστημίων μας, γιατί παίρνουμε έτοιμους από την Ελλάδα. Ο δε αριθμός των καθηγητών που πληρώνουμε ακριβά (και στο πανεπιστήμιο και στα ιατρεία τους) είναι τεράστιος και ανακόλουθος με τον αριθμό των φοιτητών (και συχνά με τα ίδια επώνυμα…. από πατέρα σε γιό). Ταυτόχρονα, άλλα Πανεπιστήμια και ΤΕΙ, μεγαλύτερης ίσως συνεισφοράς στην ανάπτυξη της χώρας, απειλούνται με κλείσιμο λόγω έλλειψης καθηγητών, οι Περιφέρειες στερούνται πόρων ανάπτυξης εκπαιδευτικών κέντρων, που θα ενίσχυαν την παραγωγική τους εξειδίκευση, τα κρατικά ερευνητικά κέντρα δεν παράγουν μετρήσιμα αποτελέσματα, κ.λ.π. Δεν φταίνε βέβαια για όλα οι Ιατρικές Σχολές, αλλά το παράδειγμα εκεί είναι σαφώς ενδεικτικό της έλλειψης σοβαρού εκπαιδευτικού σχεδιασμού στη χώρα  μας.

Οι ιατρικές πανεπιστημιακές Σχολές Περιφερειών της χώρας, Ιωάννινα και Κρήτη, αλλά και άλλα περιφερειακά πανεπιστημιακά Τμήματα, που τείνουν να γίνουν διεθνή κέντρα, απλώς ξέφυγαν της Αθηνοκεντρικής μέγγενης και νοοτροπίας (και… του «πανεπιστημιακού» οικογενειακού προγραμματισμού των κατεστημένων συντεχνιακών ομάδων, που διαπλέκονται με τις εκάστοτε κυβερνήσεις).

Προφανώς και δεν είμαστε σε θέση να πούμε τι σπουδές θέλουμε και ποια Εκπαιδευτικά Ιδρύματα πρέπει να δημιουργήσουμε, επανακαθορίσουμε, αναδιαρθρώσουμε και εξελίξουμε και πού πρέπει να χωροθετηθούν αυτά. Κάνουμε μόνο έκκληση στην Πολιτεία να προσπαθήσει να δεί τα πράγματα καθαρά και με θάρρος, από το να θέλει να μετατρέψει τα ΑΕΙ σε εμπορικούς φορείς –στυλ Διαμαντοπούλου, που επί πλέον δυσκολεύτηκε στη μετάφραση της αντιγραφής που έκανε για το Νόμο της– ή σε αυθαιρεσίες και ποινικά κολάσιμους λαϊκισμούς, που ενδεχομένως καταλήξει η σημερινή υπουργία του Κου Φίλη ( δεν θέλουμε να το πιστεύουμε, καίτοι η σύσταση της «Επιτροπής Διαλόγου» προς αυτό τείνει, καίτοι θα μπορούσαμε να πούμε και άλλα…). Να ανοίξει και τον «Διάλογό» της στην κοινωνία, στους επιστημονικούς και επαγγελματικούς φορείς και στους νομιμοποιημένους εκπροσώπους της.

Οι εκάστοτε υπουργοί να μη ξεχνούν πως είναι απλώς οι συντονιστές, όχι οι σοφοί πανεπιστήμονες, ούτε και να προσπαθούν να βρούν τέτοιους, δεν υπάρχουν άλλωστε τέτοιοι σήμερα ( ιδιαίτερα δεν υπάρχουν στις κομματικές λίστες, που αποτελούν μάλλον εχέγγυο περί του αντιθέτου).

Παραπομπές

[i] «Ο εθνικός διάλογος για την Παιδεία», Ν. Χιωτίνης, http://www.topontiki.gr/article/152130/o-ethnikos-dialogos-gia-tin-paideia

[ii] Συμπεριλαμβανομένου δηλ. της ενίσχυσης της εθνικής μας ταυτότητας, στο βαθμό που αναπτυσσόμαστε ως έθνος-κράτος, ή της ευρωπαϊκής μας ταυτότητας, στο βαθμό που αναπτυσσόμαστε ως μέρος της Ευρώπης, ή της παγκόσμιας ταυτότητας, στο βαθμό που αναπτυσσόμαστε ως μέρος μιας πραγματικά παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Τα ανωτέρω συμμετρικώς με την Ευρώπη, στο βαθμό που αυτή θέλει να αναπτύσσεται ως ενιαία ή συμμετρικώς με την παγκόσμια κοινότητα, στο βαθμό που αυτή αναπτύσσεται ως ενιαία. Αν δεν συμβαίνουν τα ανωτέρω, πρέπει να εξακολουθήσουμε να αναπτυσσόμαστε ως έθνος-κράτος, δεν μπορούμε να επιδιώκουμε ασύμμετρο ανάπτυξή μας, θα έχουμε τη μοίρα των ποντικιών  που βρυχώνται.

* Ο Νικήτας Χιωτίνης είναι δρ Αρχιτέκτων/MSC Φιλοσοφίας Πολιτισμού, καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας.

ΠΗΓΗ: 24.12.2015, http://www.topontiki.gr/article/154104/anadiarthrosi-ton-aei-panepistimia-kai-tei